Boeing 747, ikonik tasarımı ile her havacılık meraklısının gönlünde taht kurmayı başaran bir modeldir. Gelin beraber bu ikonik tasarımın varyantlarına ve detaylarına göz atalım beraber.
1970’lerden bu yana çekilen birçok filmde, dizide, reklamda hatta karikatürlerde bile anlatılmak istenen şey yolcu uçağı ise, gösterilen Boeing 747 olmuştur. Gerçek bir ikon ve havacılık endüstrisinin bugünlere gelmesinde büyük pay sahibi.
İlk geniş gövdeli yolcu uçağı. Avrupa’nın, Sovyetler Birliği’nin ve biraz geç de olsa Amerika Birleşik Devletleri’nin giriştiği sesten hızlı yolcu uçağı yarışının gölgesinde doğan ve bir yolcu uçağı olarak ömrünün kısa olacağı öngörülen bir modeldi. Ancak 1970’lerin başındaki gelişmeler, tüm okları onun lehine çevirdi. Dünyanın en popüler yolcu uçaklarından biri oldu ve o artık göklerin kraliçesiydi.
22 Ocak 1970 tarihinde ilk yolcularını taşımaya başladı Boeing 747. İlk varyasyonu 747-100’dü. 168 adet üretildi ve 167’si müşterilere teslim edildi. City of Everett ismindeki prototip ilk uçak bugün halen Museoum of Flight müzesinde sergilenmekte.
Japon Havayolları’nın kalabalık şehirleri arasındaki iç hat uçuşları için talepleri, bir başka 747 varyantını şekillendirdi. Daha düşük yakıt kapasitesi, daha fazla koltu ve daha sık iniş kalkışlar için güçlendirilmiş iniş takımları. Dünyanın en büyük ikinci uçak kazasının da aktörü olan 747 Short Range yani 747 SR, 1973 yılında Japon Hava Yolları’na teslim edildi. 747SR sadece 29 adet üretildi ve bu da onu yeterince özel kılıyor.
Yine çok özel bir başka 747 modeli ise 747SP olarak kısaltılan 747 Special Performance. 1970’li yıllarda, ilişkileri çok iyi olan Amerika Birleşik Devletleri ve İran arasında aktarmasız uçuşlar başlatmak için Pan Am ve Iran Air’in ortak talebi ile hayata geçirildi. Standart bir 747-100’den 14.7 metre daha kısaydı. Ayrıca kanat ve kuyruk tasarımdan da değişiklikler yapılmıştı. New York-Tahran rotasında uçmak için geliştirildi ve bu rota, o yıllarda en uzun ticari uçuştu. 1976 yılında hem Pan Am’a hem de Iran Air’e teslim edildi. Üretiminin durdurulduğu 1982 yılına kadar 45 adet üretildi. 1987 yılında 747SP hattı tekrar açıldı ve bir Arap şeyhi için sadece bir adet daha üretildi. Ayrıca SP’lerden bir tanesi şu an NASA tarafından kullanılmakta. Bir diğer SP ise işte bu ve neden bu halde olduğunu videonun devamında açıklayacağım. Yolcu uçağı olarak kullanılan son 747 SP ise İran Air filosundaydı ve Ocak 2017’de emekliye ayrıldı.
Bir zamanlar, Atatürk Havalimanı’na çok gelip gitti İran Air’e ait 747SP’ler. Bu işlere ilk bulaştığım zamanlarda Flyinn terasından az izlemedim ben de. Çok özel bir uçaktı. Hatta, Atatürk Havalimanı’nda bizzat gördüğüm en özel uçaktı diyebilirim.
747-100 ailesi ile birlikte 747-200’de hayat bulmuştu. 747-200 daha güçlü motorlara sahipti ve daha yüksek maksimum kalkış ağırlığı değerine sahipti. 100 serisi ile en belirgin farkı, ikinci katında 3 pencere değil 10 pencere olmasıydı. 200 serisi halen kargo taşımacılığında kullanılıyor. Yolcu taşıyan son 747-200 ise tahmin edebileceğiniz gibi İran Air’deydi, Mayıs 2016’da emekliye ayrıldı.
1980’lere gelindiğinde 747 radikal bir değişim geçirerek 747-300 olarak sahneye çıkmıştı. Uçağın üst katı 7 metre uzatılmış ve üst kata da acil çıkış kapısı konulmuştu. Haliyle artık daha çok yolcu alıyordu. Tasarımında ufak dokunuşlar vardı ve önceki 747’lere göre biraz daha hızlıydı. Fakat dış tasarımdaki bu farklılık ve uzatılmış üst kat 747 müşterilerini tatmin etmemişti. 747-300 sadece 81 adetlik üretim sayısı ile en özel 747’lerden biri olsa da en popüleri olmamıştı. Şimdi sahne 747-400’ündü…
747-300 ile radikal değişiklikler geçiren dış tasarım ardından 747-400 ile uçağın kalbi de değişmişti. 747 glass kokpite kavuşmuştu. Analog göstergelerin yerini ekranlar almıştı. Kanat uçlarına wingletler eklenmiş ve yeni motor seçeneklerine kavuşmuştu. O güne kadar üretilen en verimli 747 modeliydi ve en popüleri olacaktı. Şubat 1989’da servise girdi. Hem kargo hem de yolcu versiyonu çok sevilmişti. Toplam 694 adet üretildi. Yolcu uçağı olarak üretilen son 747-400 Nisan 2005’te teslim edildi. Günümüzde 300’den fazla 747-400 uçmaya devam ediyor.
Son olarak da Boeing 747-8 ile hayatına devam ediyor Boeing 747 serisi. Daha önce Airbus A380 meselesinde bahsettiğim gibi, dünyada artık çok büyük uçaklara yer yok. A380’nin sonu geldi, Boeing 747’nin de yakındır. 747-8 yolcu versiyonu ile zaten hiçbir zaman popüler olmadı ama kullanışlı bir kargo uçağı olduğu için hala bir şekilde hayata tutunuyor.
Bu güzel uçağın varyantlarından ya da sıradan varyantlarından bahsettik. Şimdi bir de Boeing 747’den türetilmiş ilginç uçaklara bir bakalım.
İlk aklınıza gelen uçak Air Force One olsa gerek. VC-25 olarak adlandırılıyor ve bir Boeing 747-200B’den türetilmiş. 1990 yılından bu yana Amerika Birleşik Devletleri başkanını taşıyor. Air Force One yakın gelecekte yerini 747-8’den türetilmiş versiyonuna bırakacak. Mevcut Air Force One’ın sıradan bir 747-200’den en büyük farkı tabii ki iç dizaynı. Uçağın içinde ameliyathane bile mevcut. Ayrıca Air Force One bir takım modifikasyonlar sonucunda havada yakıt ikmali yapabiliyor.
Uçağın içinde 87 telefon ve 19 televizyon var. 100 kişilik kapasiteye sahip ama tabii ki başkanlık uçağı metrobüs gibi full kapasite gitmiyor. Uçağa genellikle maksimum 96 kişi alınıyor ve 2 ya da 3’ü pilot, biri uçuş mühendisi olmak üzere 26 görevli ile havalanıyor Air Force One. Uçağın saatlik işletme maliyeti ise 210 bin dolar…
Bir diğer ilginç Boeing 747 varyantı ise Boeing E-4. 13 Haziran 1973 tarihinde ilk uçuşunu yapmış ve 1974 yılından bu yana hizmete hazır. Bir Boeing 747-200 üzerine geliştirilmiş. Fazlasıyla sofistike özelliklere sahip ve her zaman en kötü ihtimale karşı hazırlıklı.
Amacı uçan bir karargah olmak. Nükleer savaş ya da benzer kaotik durumlarda uçabilen bir komuta ve kontrol merkezine olan ihtiyaç, ortaya bu tarz uçakları çıkarmış. E4’ten önce de EC-135 vardı. Bir Boeing 707 üzerine geliştirildi ve tam olarak aynı amaca hizmet ediyordu. EC-135 1965’ten 2000 yılına kadar da kullanıldı.
Bugün ki videomuza konu olan E-4’ün hikayesi ise, Boeing’e verilen bir sipariş ile başladı. Bir havayolu şirketi Boeing’e 747-200 için sipariş verir ama daha sonra bu uçakları filosuna katamadan iflas eder. Elinde kalan 747’ler için müşteri arayan Boeing, Amerikan Hava Kuvvetleri’nin kapısını çalar ve komuta uçaklarını yenileme teklifinde bulunur. Teklif kabul edilir ve yolcu uçağı olarak hattan çıkan 4 Boeing 747-200, artık E4 olarak yollarına devam eder.
112 kişi kapasiteli uçak, standart bir 747’den farklı olarak havada yakıt ikmali yapabilmektedir. Bir test uçuşunda 34,5 saat havada kalabilen E4, gerekli durumlarda bir hafta boyunca havada kalabilecek şekilde tasarlanmıştır.
Bir diğer ilginç 747 varyantına geçiyoruz. Boeing YAL-1. O aslında deneysel bir uçak ve sadece 1 adet üretilmiş. 2002 yılında bir Boeing 747-400’den türetilmiş ve 2014 yılında emekliye ayrılmış. Tahmin edebileceğiniz gibi bütün mevzu burun kısmında yer alan lazerde. Anti-Balistik füze sistemi olarak geçen bir lazer sistemi.
Biraz hızlanıyoruz çünkü listenin devamında daha heyecan verici şeyler var.
Sovyetler Birliği’nin Buran Uzay araçlarını taşımak için Antonov 124’ü modifiye edip dünyanın en büyük uçağı Antonov 225’i yaptığını biliyoruz. Peki Amerikalılar uzay araçlarını nasıl taşıyordu?
Onlar Sovyetler Birliği gibi fanteziye girişmeden bir Boeing 747SR modelini biraz modifiye etmişlerdi. Dışarıdan bakıldığında da anlaşılabileceği gibi en büyük değişiklik uçağın kuyruk kısmında gerçekleşmişti. Boeing SCA olarak adlandırılan modelden 2 adet üretilmiştir. İki uçak da 2012 yılında emekliye ayrıldı.
Uzay aracından Amerikan Başkanına kadar her şeyi taşıyan ve bunca varyantı olan 747’nin tanker uçak olma macerası ise çok ilginç. 1970’lerde Amerikan Hava Kuvvetleri’nin tanker uçak ihtiyacı için 747’nin tanker uçak varyantı olan KC-33A önerildi. Ancak Amerikan ordusu DC-10’dan türetilen KC-10A modelini tercih etmişti. Buraya kadar çok da ilginç bir şey yok, sadece kaybedilen bir ihale var.
İlginç kısım 1979’da İran’da gerçekleşen İslam Devrimi ile başlıyor. Devrim sonrasında Amerika ile ilişkileri bozulan ve amborga ile karşı karşıya kalan İran, yolcu uçağı olarak alınan 747-100’leri tanker uçağa çeviriyor ve F-4’lerine havada yakıt ikmali yapıyor. Hatta Irak-İran savaşında 747’nin tanker uçak varyantı kullanılıyor.
İran’ın kesinlikle görülmesi gereken bir ülke olduğuna dair inancım her geçen gün artıyor. Beni İran’dan takip eden herkese selamlar, belki bir gün oralarda karşılaşırız kim bilir…
Bu videoyu yapmama vesile olan ve hayata geçirilmeyen model 747 AAC’ye geliyoruz. Boeing, Amerikan Hava Kuvvetleri için uçan uçak taşıyıcı geliştirmeyi planlar. Aslında tek görsel herşeyi açıklıyor. 747 AAC, Boeing Model 985-121 ismini verdiği ve yine hayata geçmeyen bir proje olan “microfighters” olarak sınıflandırdığı savaş uçaklarından 10 adet taşıyacak şekilde hayal edilir. Yani 747 gövdesine sığdırılacak uçaklar, bildiğimiz savaş jetlerinden daha küçük boyuta sahip olacaktı. Ve onlarda Boeing tarafından geliştirilecekti. Jetler 747’nin gövdesinden ayrılabilecek, tekrar o gövdeye geri dönebilecek ve yakıt ikmali yapabileceklerdi. 1970’lerde ortaya atılan bu fikir hiçbir zaman gerçekleştirilmedi…
Soğuk Savaş deyince garipsiyorsunuz ama fikirleri bu kadar uç hale getiren de o günlerde yaşanan ideolojik yarış ve savaş gerilimi idi. Emin olun dostlar, bugün teknolojinin geldiği seviyeyi o günlerdeki çılgın düşüncelere borçluyuz…
Videoda muhakkak yer vermek istediğim bir diğer uçak ise Evergreen 747 Supertanker. O 747-200’den bir yangın söndürme uçağı olarak modifiye edilmiş ve 76 bin ton su taşıyabiliyor.
Yakın zamanda NASA’da çalışan Türk bilim insanı Umut Yıldız’ın da bindiği ve bir Boeing 747 SP’den türetilen SOFIA ismindeki 747 de ilginç bir varyant. Bu uçak bir teleskop taşıyor ve yüksek irtifada görüntülemeler yaparak NASA’nın çalışmalarına katkıda bulunuyor.
Son olarak, uçak motoru üreticisi Pratt&Whitney’in sahip olduğu ve motorlarını test ettiği bir başka 747SP modeline yer vermek istiyorum. Zaman zaman bu uçağın fotoğrafları internette bir yerlerde dolanıyor ve o garip kanat&motor uzantısının ne olduğu merak ediliyor. O test edilen motor. Pratt Whitney uçak motorlarını gerçek koşullar altında böyle test ediyor.
Yayımlayan